ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΝΤΑΜΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ

Γένεση και εξέλιξη ενός φαινομένου

Χρυσόστομος Α. Σταμούλης

Περίληψη

Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι ένα κυρίαρχο φαινόμενο στα όρια του σύγχρονου πολιτισμού, το οποίο βιώνεται  παγκόσμια, αποτελώντας αντικείμενο πολλαπλών ερευνών. Γεννήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα στην προτεσταντική Αμερική με διάθεση επιστροφής στις ρίζες της παραδόσεως, αλλά σταδιακά μετεξελίχθηκε σε ένα κίνημα – τρόπο αποκλειστικής θεώρησης της θρησκευτικής ζωής και θεολογίας. Η αναψηλάφησή του,  αλλά και η ανάλυσή του, δεν μπορεί παρά να γίνει  μόνον σε συνδυασμό με  αντίστοιχα φαινόμενα, όπως για παράδειγμα και ενδεικτικά του λαϊκισμού, της βίας και του μεσσιανισμού.

Σε αντίθεση με αυτό που κάποιοι πιστεύουν, ο φονταμενταλισμός δεν είναι μια ακόμη επιλογή στα πλαίσια της ελευθερίας του ανθρώπου. Πρόκειται στ’ αλήθεια για εκείνη τη στάση, η οποία στοχεύει την κατάργηση οποιασδήποτε διαφορετικής θεώρησης των πραγμάτων και την ολοκληρωτική, βίαιη εγκατάσταση της μίας και μόνης άποψης∙ της άποψης  του εκλεκτού ή των εκλεκτών. Τελικός του σκοπός η φυσική εξόντωση του υποκειμένου της διαφορετικότητας. Αναγκαία προϋπόθεση μιας τέτοιας στοχοθεσίας είναι οπωσδήποτε η ενοχοποίηση του «αντιπάλου» μέσα από την παρουσίαση πραγματωμένων ενεργειών του, αλλά κυρίως και κατεξοχήν μέσα από την ανάδειξη προθέσεών του, τις οποίες ο ίδιος δεν είχε ποτέ φανταστεί και διανοηθεί. Άμεσος στόχος η διέγερση του λαϊκού αισθήματος απέναντι στις υβριστικές καινοτομίες μιας κάποιας ανερμάτιστης ελίτ, η οποία απειλεί τη σταθερότητα του σώματος -πολιτικού, κοινωνικού, εκκλησιαστικού ή άλλου- και η τιμωρητική και εξάπαντος παραδειγματική  ματαίωση των στόχων της.

Οι καταγωγικές αιτίες γέννησης ενός τέτοιου φαινομένου θα μπορούσαν να είναι πολλές και εξάπαντος είναι πολλές. Ξεχωρίζουν ανάμεσά τους εκείνες που θέλουν τον φονταμενταλισμό γέννημα των αντιδράσεων απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, από τη μια και απέναντι στη νεωτερικότητα, από την άλλη. Πραγματικότητες, που ο φονταμενταλισμός αρνείται και ταυτόχρονα χρησιμοποιεί, προκειμένου να επιβάλλει τον εαυτό του. Κλασικό το παράδειγμα της εκ μέρους του χρήσης του διαδικτύου, αλλά και του συνόλου των «νέων επικοινωνιακών τεχνολογιών», που επιστρατεύονται προκειμένου να σκηνοθετηθεί η δράση του και να εισέλθει με τρόπο αμεσότερο και βιαιότερο στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Άμεσος στόχος η γιγάντωση του φόβου -η εγκαθίδρυση  πολιτεύματος φόβου-,  και ταυτόχρονα η στρατολόγηση νέων μελών, από το σώμα των «χαμένων πολιτών», οι οποίοι  απογοητευμένοι από τις παλιές μυθολογίες, όπως για παράδειγμα η πολιτική και η θρησκεία, αναζητούν χώρο συγκρότησης κοινού οράματος και νοηματοδότησης της άδειας ζωής.

Το Διεθνές Παρατηρητήριο Θρησκευτικού Φονταμενταλισμού, έχει ξεκινήσει το σχεδιασμό και μαζί την υλοποίηση ποικίλων δράσεων, οι οποίες   αξιοποιώντας  τα αποτελέσματα της καταγραφής και ανάλυσης φαινομένων θρησκευτικού φονταμενταλισμού στο χώρο την νοτιοανατολικής Ευρώπης, τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο, στοχεύουν στην  ανάδειξη του δημιουργικού χαρακτήρα των Θρησκειών και ως εκ τούτου των πολύτιμων αγαθών του σεβασμού, της αποδοχής, της πρόσληψης και της αλληλοσυμπλήρωσης, που αποδεικνύουν πως  το θρησκευτικό φαινόμενο στην υγιή του έκφραση, λευτερομένο από τις πολυποίκιλες εργαλειοποιήσεις που του επιβάλλουν πολιτικοί και άλλοι φορείς,  αποτελεί τον αρμό της ενότητας των διαφορετικών υλικών συγκρότησης των δημοκρατικών κοινωνιών.